Het was al best een uitdaging om met NEW HORIZONS destijds een boek te maken dat uitnodigde tot het ervaren van Rust en Ruimte. Gelukkig is dat gelukt.
En dat schept verwachtingen.
Voor het volgende boek, dat uitnodigt tot wezenlijke ontmoeting. Want hoeveel ontmoeting valt er aan een stapel papier te beleven? Dat ben ik inmiddels al een tijdje aan het uitvinden, samen met vormgever Sybren Kuiper en boekbinder Wytze Fopma.
0: Ideeën vooraf
Ja, hoe mooi zou het zijn om weer een flatbook te maken. Met de symmetrie van de foto’s leek me dat een mooi idee. Elk portret een eigen spread. Zoals hieronder. Links met de vouw horizontaal over de breedte, rechts met de vouw verticaal over de lengte.
Whatever the Weather als flatbook, met horizontale vouw (L) en verticale (R)
Maar helaas. De horizon gedraagt zich over het algemeen best lekker symmetrisch. Het menselijk gezicht doet dat niet. Wat ook niet per se een probleem is, maar om dat in een ontworpen vorm nadrukkelijk aandacht op te vestigen… Dat draagt niet bij aan de uitnodiging tot wezenlijke ontmoeting en leidt daar van af. Bovendien zou het praktisch lastig zijn: de middelste foto kan mooi vlak liggen (maar alvast niet staan), van bij de dikte van 144 portretten zouden de eerste en laatste foto’s nooit goed als één vlak te zien zijn.
0: De tramcampagne
Sybren betrok zich in april 2018 bij het project. Hij was het die de poster en flyers ontwierp, die destijds een week lang per tram door Den Haag reisden. Bedoeling: Whatever the Weather onder de aandacht brengen van mogelijke deelnemers. En met de 8 verschillende portretten op de flyers ook alvast een soort kleine rondrijdende mini-expositie.
Promo-campagne in de Haagse trams, april 2018
0: Uitgangspunten aan het begin
Na die promo-campagne had ik nog meer dan 100 dagen op het strand te volbrengen, voordat we écht diep in de materie doken. Dat gebeurde in januari 2019.
Vast stond toen al dat alle portretten in het boek op ware grootte zouden worden afgebeeld. En dat de belangrijkste maatstaf voor alle ontwerpkeuzes zou zijn: dient het de uitnodiging tot wezenlijke ontmoeting?
Idee 1: Verslag van een jaar
We vroegen ons af: hoe mooi zou het zijn als het boek een weerslag was van het verloop van het jaar 2018? 365 bladzijden, met steeds een portret op de dag dat er een ontmoeting had plaatsgevonden, afgewisseld met heel dun ‘bijbelpapier’ voor alle tussenliggende dagen. Een soort conceptueel-chronologische herbeleving van het project. Op de foto hieronder (links naast NEW HORIZONS) zie je hoe dat er ongeveer uit had kunnen komen te zien. Vanaf de rug bezien een soort streepjescode.
Voor elke dag een bladzijde
Nadelen: het zou heel veel ‘loos’ papier kosten. En zou blijven hangen in wat er voor nodig was geweest om tot de verzameling portretten te komen. Mijn werk zou daardoor het werk van de bekijken worden en dat leek me niet zo fijn.
Idee 2. Een soort flip-over
Op aanraden van zowel Sybren als drukker Arie Lenoir ging ik eens op bezoek bij boekbinder Wytze Fopma, in Friesland. Wij kwamen op een soort omgekeerde multomap-constructie. Een piramide, waar je de portretten dan als bladzijden omheen kon slaan. Voordeel: het zou losbladig kunnen, waardoor ieder boek tegelijk ook een echte verzameling van 144 individuele portretten zou worden. Er was niet meer papier nodig dan 1 pagina voor ieder portret.
Nadeel: Er zou iets moeten komen met ringen of een omslagmechanisme. En misschien een ingebouwde lade waar de portretten los in kunnen worden opgeborgen of uit naar boven getoverd.
Dat zou wel ver af komen te staan van een boek. En ook: als object in de hoek van de kamer is het best heftig, iemand die je onafgebroken aanstaart tot je hem/haar terugstopt in een la. Maar het idee van schuinopstaand portret… Dat werkte wel aardig. Makkelijk om zo met een foto op ooghoogte te geraken. En om de foto’s één voor één te bekijken…
De piramide van Wytze
Idee 3: Vrij combineren
Met Sybren onderzocht ik hoe mooi het zou zijn om aan de kijker een maximaal aantal combinaties van portretten te tonen. Met spreads van 6 portretten (zoals onderstaand), die alleen in het midden gebonden waren, zou je eindeloos kunnen vouwen en variëren. Bijna iedere foto naast iedere andere foto kunnen bekijken. Of los, of per 2, 3, 4 of 6.
Nadeel: de breedte van het boek. Die zou meer dan anderhalve meter zijn. Nog belangrijker nadeel: in die veelheid van gezichten gaat de wezenlijke ontmoeting met de individuele geportretteerden gemakkelijk verloren. Wordt het een soort dierentuin-catalogus. Nee, helemaal niet de bedoeling. Leuke zijstraat, terug naar de hoofdroute.
6 foto’s op rij, 12 katernen van 12 portretten
Idee 4. Tweetallen
Dan per tweetallen. Boektechnisch overzichtelijk. Linkerbladzijde, rechterbladzijde. Zoeken van goede combinaties. Maar wat zijn dan goede combinaties? Waarbij wel opviel dat sommige mensen elkaar ‘mooier’ maakten, dat ze naast elkaar beter tot hun recht kwamen, en anderen weer minder.
Twee portretten naast elkaar ‘werkt’ wel aantrekkelijk. Er gebeurt heel snel iets wanneer je twee gelijkaardige elementen (in dit geval gezichten) naast elkaar plaatst. Dan ga je als aanschouwer vergelijken. ‘Zoek de 10 verschillen’. En raak je verstrikt in de uiterlijkheid van de portretten. Wanneer je bent uit-vergeleken, heb je al snel het idee dat je je huiswerk gedaan hebt. Op naar de volgende. Niet goed voor de wezenlijke ontmoeting.
Een bladzijde leeg laten dan? Wordt het boek ineens 2x zo dik van, met de helft blanco pagina’s. Zonder betekenis of bestemming. Verhalen of tekst komen er sowieso niet in het boek, en ook geen titel. En dan heb je wel allemaal portretten die zwemmen in de een ook nog eens heel onevenwichtige ruimte. Niet dienend aan de wezenlijke ontmoeting.
Gekkigheid & eureka
Aansluitend wisten we het niet meer. Kwamen er wel allerlei ideeën op, zoals dat het boek aan twee kanten verlijmd zou zijn, waardoor het van de bekijker doelgerichte actie vroeg om ieder portret te bevrijden.
Idee 5: Tot… Sybren iets tekende waarbij de bladzijden niet zijdelings aan elkaar zaten, maar aan de korte kant gebonden waren. Portret standaard in het midden. Bij het omslaan breng je het verplicht in ideale positie. Er blijft een witte bladzijde tegenover elk portret, maar die is nu plezierig maatgevend voor de afstand waarmee je elk portret wilt bekijken. En daar kwam ook de piramide van Wytze weer om de hoek kijken.
Als we de cover nou eens vouwbaar zouden kunnen maken, zodat de cover zelf de standaard wordt waartegen je ieder portret te rusten kunt leggen?
Dan kun je met iedere foto op ooghoogte komen. Vraagt het omslaan naar een volgend portret telkens een kleine maar doelbewuste handeling, waardoor ieder portret ook met verse aandacht bekeken kan worden.
En je het boek als object kunt beleven, maar ook netjes tussen andere boeken in de kast kunt wegbergen, en dat het daar dan een mooie, herkenbare plek inneemt.
5. Vanaf hier: finetuning
Nou, en dat is het spoor dat we vanaf hier aan het bewandelen zijn. Met de eerste dummy ben ik de afgelopen maanden al vrij uitgebreid op reis geweest. Een nieuwe gaan we in april maken. Samen met een productiebegroting.
Ik kom m je graag laten zien, en je uitnodigen te beleven wat ermee te beleven is. Hier zie je een aantal gelegenheden waarbij ik het boek aan geïnteresseerden toonde:
Sinds dummy #1 is er inmiddels ook een dummy #2. Die heeft de werkelijke dikte van het uiteindelijke boek (= 3x zo dik als dummy #1). Ook hebben we er twee vouwen uitgehaald (hierboven met paars geaccentueerd), en is de lengte van de omslag precies bemeten op de hoogte van de foto.
Sinds de tentoonstelling Whatever the Weather in Kunstzaal de Bron (oktober en november 2020) is het eerste exemplaar van het boek beschikbaar om te bekijken. Hieronder zie je een paar impressies van wat er bijvoorbeeld gebeurt wanneer mensen de ontmoeting met de portretten aangaan:
Zeer welkom als je het boek ook een keer wilt bekijken. Als ik gelegenheid zie, kom ik er graag voor naar je toe. Op de website van Whatever the Weather kun je me laten weten hoe/wanneer je graag een afspraak zou willen maken.
** UPDATE Juni 2022: Met dank aan de succesvolle crowdfundcampagne op Voordekunst is het boek inmiddels gedrukt. Tijdens de zomer wordt het gebonden tot het kunstwerk-in-boekvorm, in een oplage van 432 exemplaren. Je kunt hier een exemplaar voorbestellen, als je dat wilt. **
De feestelijke presentatie van Whatever the Weather als kunstwerk-in-boekvorm vindt plaats op zaterdag 19 november 2022. Precieze tijden en locatie volgen. Je kunt je wel vast al aanmelden om erbij te zijn.
Ben je wel benieuwd om het boek verder te zien ontstaan, maar kijk je liever nog even de kat uit de boom, overweeg dan je in te schrijven voor mijn nieuwsbrief Mee op Avontuur. Ik vertel daarin maandelijks wat ik beleef met het thema Wezenlijke Ontmoeting, en bij het maken van dit bijzondere boek.
** BONUS: Wadlopen met boekbinder Wytze in de zomer van 2019 **
Ready2Amaze! 
Mooi vind ik de inkijk van de gedachten en het gevoel dat leidt tot de vormgeving. En dat het hanteerbare ook een rol in heeft gespeeld.