Ter ere van de tentoonstelling van Richard Long in het Rijksmuseum, deel ik graag nog eens de ontmoeting die ik in januari 2019 met hem beleefde. Ik bezocht hem bij Lisson Gallery in Londen, op uitnodiging van kunsttijdschrift See All This. Het officiële interview verscheen in See All This #13, dat inmiddels uitverkocht is. De versie in dit bericht is aangevuld met persoonlijke belevenissen rondom de ontmoeting.
Onderaan het bericht vertel ik je hoe de ontmoeting mij inspireerde om Water naar de Zee te gaan dragen, en vind je enkele extra links, o.a. naar de podcast die het Rijksmuseum maakte. De tentoonstelling in de Rijksmuseumtuinen is gratis te bezoeken van 26 mei tot en met 29 oktober 2023.
Wie mij langer kent dan vandaag, weet dat ik sinds 2016 de week begin met een strandwandeling. Zo ook de week waarin ik bij Richard Long op bezoek ga. Hoe passend is het – zowel in mijn eigen planning als in het kader van de ontmoeting met een wandelkunstenaar – om niet de trein of bus te nemen naar Hoek van Holland, maar er over het strand naartoe te gaan lopen. Het past ook nog eens precies in de tijd, want de boot vertrekt pas verderop in de middag.
Mooi was het. Om midden in de zomer een week lang ‘Boekjesmaken’ als antwoord te hebben op alle gekkigheid in de wereld. De oorlog in Oekraïne, de energieprijzen, het klimaat, de aardbevingen in Groningen en de ‘superradar’ die de NAVO in het Friese Wier heeft neergeplant, op een paar honderd meter van het huis van boekbinder Wytze Fopma.
Boekjesmaken.
Dat deden we 6 dagen op rij. De ‘bindweek in Friesland’ had ik het in mijn nieuwsbrief genoemd, toen ik mensen uitnodigde daar tijdens de week een dag aan mee te komen doen. Eigenlijk was het meer de ‘vergaarweek’. We hebben vooral alle bladzijden van het boek op de juiste volgorde gelegd. Zodat het daarná gebonden kan worden, of nog preciezer: gelijmd, schoongesneden, en in de band bevestigd.
Op de foto hieronder zie je de beginstand op dag #1 van de bindweek. Twee lange lege tafels in de lengte, en een derde in de breedte. Daarachter een snijmachine (op de foto: links in de verte met het TV-schermpje bovenop) en een schudtafel (rechts met de twee gele lijnen). Onder de lange tafels zie je 12 pallets met drukvellen klaarliggen. Die vertegenwoordigen samen 2/3 van het boek – blz. 49 t/m 144 – en dat dan 600x. Elke pallet bevat 600x hetzelfde drukvel, met elk steeds 8 portretten.
Voorafgaand: begin mei. Alle drukvellen zijn vanuit Wormerveer bezorgd in Leeuwarden. Links de vader van Wytze, rechts mijn moeder.
Voorafgaand, in juni. We halen 1/3 van de oplage op bij de stanser in Oenkerk die de vellen heeft voorgestanst.
Waar zijn dan bladzijde 1 t/m 48? – Die waren al eerder vergaard, dus dat hoefden we tijdens deze bindweek niet meer te doen.
Drie delen We vergaren het boek in drie delen: blz. 1 t/m 48, 49 t/m 96 en 97 t/m 144. Die stapelen de drie delen op drie pallets, waarna we ze uiteindelijk controleren en samenvoegen tot hele boekblokken.
Het is een beetje ingewikkeld verhaal. Je mag ook gerust eerst (of alleen) plaatjes kijken om een indruk te krijgen. Ik vind het voor mezelf, betrokkenen en mogelijk toekomstig geïnteresseerden leuk om deze making-of deelbaar te maken en voor de toekomst te houden. Vandaar toch / ook alle tekst…
*
Ik logeerde tijdens de bindweek op de camping in Wier, aan het einde van de straat waar Wytze woont. ’s Ochtends rond 7 uur fietsten we dan naar de binderij in Leeuwarden, of namen we de auto. De werkdagen begonnen om 8 uur, de mensen die mee kwamen helpen sloten om 9 uur aan.
Op zaterdag 14 mei verscheen een groot artikel over Whatever the Weather in NRC. Dat was te danken aan journalist Gijsbert van Es, met wie ik een paar weken daarvoor 8 uur over het strand had gewandeld. Ontmoeting #146 van Whatever the Weather. Hij schreef er het volgende over:
Strandwandelen als kunstwerk
ONTMOETINGEN – Kunstenaar Bruno van den Elshout maakte met 145 verschillende mensen een strandwandeling. „Het gaat niet om mij als persoon, het gaat om onze beleving”, zegt hij tijdens wandeling 146, met NRC-redacteur Gijsbert van Es.
Dit verhaal gaat over een strandwandeling, of nee, over 145 strandwandelingen, die telkens precies acht uur hebben geduurd. Elk een werkdag lang, van negen tot vijf.
Kunstenaar Bruno van den Elshout (42) wandelde een jaar lang, gemiddeld drie dagen in de week, met 144 verschillende mensen. Steeds op dezelfde plek, op het strand van Den Haag, tussen het haven- hoofd van Scheveningen en Kijkduin. En tot slot, als toegift: een stranddag met zijn partner, Sanne.
Waarom? Ik stelde hem die vraag, als journalist. Hij antwoordde, als kunstenaar: „Mijn werk is een zoektocht naar vormen waarin ik uitdrukking kan geven aan wat mij beweegt.” Wat maakt deze 145 wandelingen tot een kunstwerk? „De aandacht en intentie waarmee ze zijn ondernomen.”
Normaal gesproken zou ik, in verhalen als deze, de ik-vorm vermijden. Maar Bruno van den Elshout heeft me uitgedaagd: „Schrijf vooral wat de strandwandeling met jóú doet. Het gaat niet om mij als persoon, het gaat om onze beleving.” Vandaag ben ik onderdeel van een wandelend kunstwerk, dat zich urenlang voortbeweegt tussen een hoge duinenrij en een verre horizon.
Bijna negenduizend foto’s
Bruno van den Elshout studeerde ooit ‘international business’ aan de Haagse Hogeschool. Hij werkte voor een elektronicafirma uit Taiwan. In 2007 reisde hij door alle lidstaten van de Europese Unie, om 2.700 jongeren te interviewen over hun dagelijks leven.
Hij ontwikkelde zich tot fotograaf en vervolgens kunstenaar. Zijn eerste kunstwerk bestaat uit 8.785 foto’s, gemaakt door een camera, bovenop een Haags strandhotel. Een heel jaar lang, uur na uur, maakte zijn camera automatisch een foto van de horizon. Van den Elshout stelde hier uit een monumentaal fotoboek samen: NEW HORIZONS.
Ik vraag: „Waarom deed je dat?” Hij antwoordt: „Ik wilde rust en ruimte zicht- baar en deelbaar maken. Dat leek me belangrijk in een wereld waarin nut dominant is: geld, winst, belangen, macht, te- genstellingen. De horizon is van zichzelf. Die is van niemand en iedereen tegelijk. Steeds diezelfde horizon, en toch bijna negenduizend totaal verschillende foto’s. Dag en nacht, eb en vloed, wolken en golven – en dat in een cyclus die al een paar miljard jaar zo doorgaat.”
In dit eindeloze decor volgde zijn tweede ‘strandwerk’: 145 dagtochten op de grens van zand en zee. Een derde deel van zijn metgezellen kende hij al, twee derde had hij niet eerder ontmoet. Dit kunstwerk gaf hij de naam Whatever the weather. Weer of geen weer – de wandelingen zouden doorgaan. Zelf noemt hij het ‘wezenlijke ontmoetingen’. Mijn dag met hem is zijn 146ste ontmoeting, „van wezen tot wezen”, zoals hij het woord ‘wezenlijk’ duidt.
“Ik probeer ervaringen heel te houden, te comprimeren als in een zipbestand.
Dan kan ik ze later uitpakken”
Inchecken
Om 9.03 uur, om precies te zijn, komt hij aangefietst, gestresst en bezweet. Ik zeg: „Doe rustig aan”, en wacht zwijgend af. In onze afspraak, per e-mail, had hij geschreven dat de dag zou beginnen met ‘inchecken’ en eindigen met ‘uitchecken’. Hoe dat zou gaan? Vooralsnog in stilte. Hij gaat naast me zitten, sluit z’n ogen; ademt diep, in, uit; eet een banaan.
En dan, de knop is om. „Hoi! Zullen we inchecken?” We beginnen door elk drie vragen te beantwoorden: „Hoe voel je je?, Hoe heb je je voorbereid?, en Wat hoop je te beleven?”, om te eindigen met de conclusie: „Ik ben er.” Ik zou de antwoorden hier kunnen opschrijven – maar dat doe ik niet. Vandaag gaat het om onze beleving.
Zwijgend gaan we op pad. Hoe begin je een gesprek, waarvan je vooraf weet dat het acht uur later pas zal eindigen? Eerst durf ik niet te vragen wat voor op m’n tong ligt. Te banaal, misschien? Dan toch: „Waarom deed je zo gehaast, terwijl je amper te laat kwam en we de hele dag de tijd hebben?”
Hij antwoordt: „Omdat ik jou nadrukkelijk had gevraagd echt om 9 uur hier te zijn, en dat had ik ook aan jou beloofd. Die bedoeling hebben we samen gecreëerd, en dan héb ik er gewoon te zijn. Maar ik was er nog niet, en dat vond ik vervelend. Misschien zou ik me daarvan niets moeten aantrekken, maar ja, ik ben ook maar een mens.”
Waarom heeft hij al die dagen over het strand gewandeld om 145 mensen te ontmoeten? „Het eerlijke antwoord is: omdat het mij te doen stond. Ik bedacht me dat ik graag het tv-programma Zomergasten wilde presenteren. Ik deed zelfonderzoek: waarom wil ik dat eigenlijk zo graag? Ik kwam erachter dat ik wezenlijke ontmoetingen wil beleven: het gevoel alle tijd van de wereld te hebben om iemand te leren kennen. Daarvoor heb ik toen een eigen vorm gezocht, en gevonden.”
Op het strand lopen we eerst in noorde- lijke richting, naar het Scheveningse havenhoofd. De dag zal daar ook eindigen, met een portretfoto, die ik van mezelf zal maken.
We gaan zitten op een bank bij het lichtbaken. Ik pak pen en papier uit mijn rugzak. „Ga je opschrijven wat ik zeg?”, vraagt hij. Ik noteer dit, en ook: „Aantekeningen maken is voor mij een vorm van je beleving in plakjes snijden. Het doet me denken aan de oude vertrekstaat op stations, waarbij alle treinen één plek omhoog klepperden als er een trein vertrokken was. Ik probeer ervaringen heel te houden, ze te comprimeren als in een zip-bestand. Op een later moment kan ik ze dan uitpakken. Deelnemers aan 24-uurs- horizonobservaties vraag ik daarom altijd hun notitieboekje thuis te laten.”
Vierentwintig uur wat? Hij vertelt over de veertien etmalen die hij sinds 2013 in een stoel op het strand heeft doorge- bracht – van zonsondergang tot zonsondergang. Bij de eerste 24-uurs-horizonob- servatie hielden enkele mensen hem overdag gezelschap, de andere keren beleefde hij het volle etmaal met een groep. „Het gaat erom dat je alle indrukken op je laat inwerken en je daartegen niet verzet,
Lees verder op pagina 12 »
» Vervolg van pagina 11
óók ’s nachts niet, als het vreselijk koud kan zijn. Mij helpt het mee te gaan in omstandigheden waarvoor ik niet per se zelf kies, om daarmee dan vriendschap te sluiten.”
Nog een keer lezen
We verlaten het Scheveningse havenhoofd, volgen de vloedlijn tot Kijkduin, lunchen op een duintop en volgen dezelfde route terug. In de loop van de dag voel ik me meer en meer één van de Zes personages op zoek naar een auteur, een toneelstuk uit 1921 van de Italiaanse schrijver Luigi Pirandello. „Wat je straks schrijft”, denkt Bruno van den Elshout onderweg hardop, soepel in de rol van journalist stappend, „hoeft wat mij betreft geen verslag te zijn van wat ik allemaal zeg, en zelfs niet dat het helemaal te begrijpen valt. Ik hoop dat het de lezer intrigeert; dat die de tijd neemt om het eventueel nog een keer te lezen.”
Het zichtbare en tastbare resultaat van de 145 ‘wezenlijke ontmoetingen’ valt nog wel eenvoudig te beschrijven. Het zijn 145 portretten. In november verschijnen ze in boekvorm. De foto’s zijn identiek van compositie. Frontaal genomen, de schouders ontbloot, en niets dat afleidt: geen make-up, geen sieraden. Steeds op dezelfde plek gefotografeerd, met de horizon als achtergrond. Alle portretten zijn zelfportretten. De deelnemers hebben de camera zelf op afstand bediend. Impliciete boodschap: ‘Ik ben er.’
Maar het gáát hier dus niet om dit fotoboek. En ook niet om de 145 deelnemers aan dit kunstwerk: hun portretten zijn afgedrukt zonder hun namen, hun leeftijden, hun verhalen, hun bezigheden. „Ik wil beleefbaar maken dat de tijd vloeibaar is”, zegt hij. „Dat je keuzes kunt maken waarin de tijd geen rol speelt. Dat je ‘voorbij de tijd komt’, waarin een andere werkelijkheid ontstaat.”
Verklaart dit waarom hij geen verhalen heeft opgeschreven? „Ja, klopt. Het zou kunnen afleiden van wat ik hoop te ver- oorzaken: mensen in beweging brengen om zelf ‘wezenlijke ontmoetingen’ aan te gaan. Dat je manieren vindt om de tijd te nemen voor elkaar, en elkaar werkelijk te zien en horen.”
Hij wil bovendien „niet voor anderen praten”. Wat kan hij, louter voor zichzelf sprekend, wél zeggen over 145 keer acht uur ‘wezenlijk ontmoeten’?: „Ik heb meer zelfvertrouwen gekregen in mijn contact met andere mensen. Ik dacht altijd dat ik alleen mezelf kon zijn wanneer ik echt alleen was. Dat ik dan geen enkele concessie hoefde te doen aan ‘de ander’, dat ik alleen dan autonoom en soeverein was. Maar dit blijkt dus ook te kunnen bij intense ontmoetingen. Ik heb mijn overlevingsmechanisme uitgezet. Autonoom zijn en alleen zijn: voor mij zijn het nu twee verschillende dingen. En ik heb be- leefd hoe belangrijk onverdeelde aandacht is: dat ik daarmee, voor mijn gevoel, voorbij kan gaan aan de tijd en daar- in overvloed kan ervaren.”
Rust en ruimte
De deelnemers bedienden de camera zelf. Impliciete boodschap: ‘Ik ben er’
Het tweeluik-aan-zee van Bruno van den Elshout is bijna voltooid. Zijn 8.785 foto’s van de horizon, van ‘rust en ruimte’, zijn nu ingevuld met 145 ‘stille’ portretten. Wat volgt hierop?
Zijn volgende werk zal minder ‘ingekaderd’ zijn, het wordt: „Een laboratorium voor levenskunst”, waaruit hij elixers wil laten opdampen als „probleemvrij denken” en „georganiseerde rust”. Voor wie? Waar? „Neem congressen. De programma’s zijn vaak overladen, terwijl de deelnemers zeggen dat ze vooral komen om te ‘netwerken’. Als dat waar is, zijn de pauzes dus belangrijker dan de lezingen en forumdiscussies. Hoe creëer je daar de ruimte om elkaar wezenlijk te ontmoeten?”
De vraag stellen is ’m beantwoorden: „Ik heb het gevoel dat we met z’n allen probleemverslaafd zijn. Voortdurend zijn we gericht op tekorten. We zien vooral wat er níét is, in plaats van de overvloed van wat er wél is. We zeggen nogal makkelijk en snel dat we te weinig tijd hebben, te weinig geld, te weinig invloed, te weinig energie, te weinig erkenning. Media wakkeren dit gevoel aan; zie een reclamecampagne van een telecombedrijf, met z’n ‘Dit Wil ik Weken’. Als je in de wereld alleen tekorten ziet, wordt alles een probleem.”
En de oplossing is? „Wezenlijke antwoorden krijg je door vragen te formule- ren die niet gevangen zitten in proble-
men. Managers en consultants gloreren bij de gratie van zogenaamde problemen – en dat noemen ze dan ‘oplossingsgericht denken’. Als gesprekken die kant opgaan, vraag ik me af: ‘Stel, er is geen probleem: wat zou ik dán doen in deze situatie?’ Zo maak ik rust en ruimte in mijn hoofd. Het probleem-frame geeft een vernauwende blik.”
En dan, wat is dat eigenlijk, ‘een probleem’? „Meestal is het een vorm van emotie of perceptie die tussen mensen staat: een vooroordeel, schaamte, gejaagdheid, angst, scheve machtsverhoudingen – ‘ik-denk-dat-jij-denkt’… Zicht krijgen op de ware aard van een kwestie begint met ontsluieren: zichtbaar maken wat mensen echt raakt. Daar ontstaan de werkbare verhoudingen.”
Het is kort voor vier uur wanneer we het havenhoofd van Scheveningen weer oplopen. De kunstenaar plaatst z’n camera op een statief. De journalist ontbloot z’n bovenlijf.
Ik krijg een afstandsbediening en probeer me te ontspannen door de plooien in m’n gezicht glad te trekken. Bruno van den Elshout nodigt me uit mezelf de vraag te stellen: ‘Wie ben ik?, wie wil ik zijn – als ik een foto van mezelf maak?’
Een kwartier later staan we aan de landzijde van de duinenrij. „Zullen we uitchecken?”
Eén vraag stelt hij nog, voordat we afscheid nemen: ‘Wat heeft deze dag met jou gedaan?’ Ik vertel het hem. Hij vertelt het mij. Onze antwoorden schrijf ik hier niet op. Het ging om de beleving, om onze ontmoeting, tenslotte. Als een kunstwerk, dat niet te koop is, en alléén te delen valt door het zelf mee te maken.
** UPDATE ** De crowdfundcampagne voor het boek is inmiddels begonnen. Bekijk hier het filmpje dat we er speciaal voor maakten, en weet je welkom om bij te dragen. Van de huiskamerontmoetingen zijn er inmiddels meerdere die je kunt bijwonen, in Den Haag en verspreid over Nederland. Hier zie je een overzicht:
Onderstaande tekst heb ik geschreven als voorbeeld voor hoe je iemand zou kunnen uitnodigen voor een lunchlezing of huiskamerontmoeting die ik graag samen met je zou willen organiseren tijdens de crowdfundcampagne voor mijn nieuwe boek Whatever the Weather, tussen Pasen en Pinksteren in 2022.
(EN: Als je dat een leuk idee lijkt – samen zo’n lezing organiseren: stuur me dan graag een mailtje op info@photologix.nl of bel me op 06 14633072)
NEW HORIZON #4741, 16.07.2012 – 13h00
Beste, lieve, waarde ….
Ik wil je graag uitnodigen voor een bijzondere bijeenkomst die ik samen met kunstenaar Bruno van den Elshout organiseer.
Bruno onderneemt eigenzinnige kunstprojecten die ik de voorbije jaren met belangstelling hebt gevolgd [+ eventuele voorbeelden van waar dat tot nu toe heeft geleid / indien van toepassing: hij is de maker van het werk of boek van NEW HORIZONS dat ik je al eens liet zien ]. Ik verwacht dat ze jou ook zullen kunnen inspireren [ + eventuele reden], en zou het fijn vinden als je aan de bijzondere ontmoeting wilt deelnemen die we samen vormgeven.
Het is goed mogelijk dat je Bruno’s project NEW HORIZONS kent. Daarvoor fotografeerde hij een jaar lang ieder uur de Noordzeehorizon, en maakte hij een bijzonder boek dat je misschien al eens bij mij thuis zag staan of liggen.
Op dit moment werkt Bruno aan een crowdfundcampagne voor zijn volgende boek. Dat heet ‘Whatever the Weather‘, en is ontstaan vanuit Bruno’s wens om uit te nodigen tot wezenlijke ontmoeting. Hij deed dat in eerste instantie door 144 mensen uit te nodigen om ieder een volledige werkdag met hem door te brengen op het Haagse Zuiderstrand. Zo beleefde hij een jaar tijd 144 daglange ontmoetingen, in alle seizoenen en onder alle weersomstandigheden.
Wanneer hij bij mij [ / ons ] te gast is, komt Bruno vertellen over zijn belevenissen, bekijken we samen het eerste exemplaar van het boek en wisselen we uit over wat wezenlijke ontmoeting betekent. We nodigen [ aantal ] mensen uit voor deze ontmoeting die Bruno of ik allemaal persoonlijk kennen en waarderen, en van wie wij het leuk vinden jullie bij deze gelegenheid aan elkaar voor te stellen.
Op [weekdag + datum ] staan vanaf [ inlooptijd ] koffie en thee klaar.
We beginnen stipt om [ aanvangstijd ] We ronden af om [ eindtijd ] Waarna er tot [ eindtijd2 ] gelegenheid is om na te praten
Het adres is: xxxx, yyyy AB Zzzz
Om de bijeenkomst met aandacht voor te bereiden en zo bijzonder te maken als waar we het voor doen, vinden we het fijn als je ons wilt laten weten of je erbij zult zijn.
We hopen je met deze uitnodiging een plezier te doen, en horen graag van je terug.
[ Jouw / jullie naam en/of bedrijfsnaam ] en Bruno van den Elshout
Hieronder zie je een paar bezoekers van de tentoonstelling van Whatever the Weather in Kunstzaal De Bron, terwijl zij het boek bekijken. Meer over Whatever the Weather lees je op www.whatevertheweather.nl.
Ook dit jaar schreef ik weer een nieuwjaarsspeech aan mezelf, en nodigde ik – samen met Marc en Yvonne van Ruimte voor Helden – anderen uit om datzelfde te doen.
Voor het eerst niet in Den Haag, maar in en rondom de nieuwe woon- en werkplek van Marc en Yvonne in Dwingeloo. Voor het eerst lazen we de speeches niet binnen voor, maar buiten. Tijdens een wandeling in het gebiedje rondom het Smidsveen. Iedereen koos zijn eigen plek en moment. De mijne was op dezelfde plek als waar ik in oktober, tijdens onze voorbereidingen, een foto maakte die we daarna uitkozen als titelfoto voor het event.
In diezelfde voorbereidingen ontstond dit jaar het thema ‘Van ik naar wij’. Om niet individuele ervaring en wensen als vertrekpunt te nemen, maar te kijken wat er gebeurt door te kijken wat daaraan vooraf gaat. De grote bewegingen waar we allemaal deel van uitmaken.
Mijn speech wordt aan me voorgedragen door mijn moeder. Zij schreef ook zelf dit jaar een nieuwjaarsspeech (die haar op haar beurt werd voorgedragen door Yvonne). De foto is van Marc, de mede-speechschrijvers staan om ons heen buiten beeld. Onder de foto lees je wat ik mezelf toewens voor 2022, met aan het einde de groepsfoto van het proostmoment met alle speechschrijvers van dit jaar.
Lieve Bruno,
Hoe het is, is het goed. Anders was het wel anders. Hoe jij bent, ben je goed. Dat wist je en heb je ooit eigenhandig zo vastgesteld. Dat het daar niet aan zou liggen.
Het bewaken van je eigen ruimte heeft je over de jaren veel gebracht. Dat maakt het voor jezelf begrijpelijk en vergeeflijk dat je altijd, en vaak onbewust, strijd hebt geleverd tegen wie en wat die ruimte in gevaar bracht. Maar als 2020 nog niet had aangetoond dat je dat strijden moe bent, dan 2021 wel. Je hebt er geen zin meer in, en geen energie meer voor. Je wilt ín die ruimte zijn, niet er omheen. Afstemmen op wat dáár leeft, en daar op mee te bewegen.
Over wat daar te beleven is, ga je in 2022 van alles uitvinden. Je onderzoek gaat over steun, waardering, en bemoediging, over geld en liefde, over ontspanning en over zelfzorg. Over wat je daarin ongemerkt gemist hebt, dat je wel degelijk nodig hebt. Wat je daarin te geven hebt, maar ook te vragen hebt, en toe te laten.
In het onderzoek ontstaat als vanzelf meer gezamenlijkheid. Met Sanne, met Lasse, Elin en Marinthe, maar ook met mij, Martine en Matthijs en hun gezinnen. Met buren, ouders van school en mensen die de voorbije jaren dichtbij je zijn komen te staan en met wie je samen oploopt. Je wereld wordt de komende jaren kleiner, maar daardoor vele malen groter. Zoals je eerst door Europa reisde en een jaar lang niet langer dan drie dagen op dezelfde plek bleef, om daarna aan de horizon te beleven hoeveel je kunt reizen door rustig stil te zitten en om je heen te kijken. Of door elke nieuwe maandag dezelfde wandeling te maken, en op zondagen hetzelfde zwem- en hardlooprondje.
De ruimte van binnen is nog oneindiger dan die in de buitenwereld. Je nodigt jezelf van harte uit om in die ruimte op expeditie te gaan. Licht te reizen, met liefdevolle aandacht voor wie en wat je op je reis tegemoet treedt. Door dat te doen, begint in alles wat je onderneemt als vanzelf steeds meer samenhang te ontstaan. Steeds helderder en herkenbaarder schijnt door dat de ervaring waartoe je jezelf en anderen uitnodigt steeds een andere vorm heeft, maar in essentie telkens dezelfde is.
De uitnodiging om rust, ruimte en onverdeelde aandacht te beleven, en wat er van daaruit ontstaat. Samen of alleen, in gesprek of in stilte. Uitnodigingen om in de ruimte te stappen van oordeelvrije benieuwdheid, waar in eerste instantie dan ook niets anders te vinden lijkt dan dat. Maar waar wel álles uit kan ontstaan, en deelbaar in wordt. Steeds meer wordt je gewaar hoe wenselijk en voedend die ruimte is, maar ook hoeveel ongemak en confrontatie het brengt om er te geraken en in te verblijven.
Je wilt in 2022 vaker zomaar ergens gaan zitten om te zien wat er dan gebeurt. Het liefst gewoon op de grond, buiten. Maar ook tijdens vakanties, Sinterklaas, kerst en verjaardagen, en natuurlijk tijdens de feestelijke boekpresentatie van Whatever the Weather op je 43e verjaardag. Om bij al die gelegenheden te genieten van wat er al is, waar deel van uitmaakt, waar je in mee mag bewegen en toe mag uitnodigen. Met alle energie die dan vrijkomt en die voorziet in alles waar je in 2022 in wilt delen.
Omarm en knuffel de werkelijkheid zoals die is, en wie je lief zijn, zoals zij zijn. Laat je meevoeren door het leven.
Geniet, en weet je gezegend op je reis door dit nieuwe jaar.
De afgelopen jaren was ik gewend geraakt om aan het begin van een nieuw jaar de speech te delen die ik voor datzelfde nieuwe jaar had geschreven. Toch bleef de speech voor 2021 de voorbije 10 maanden ongedeeld. Want: het is niet bepaald een feestelijk verhaal. En ik weet zelfs niet eens zo goed hoeveel verder ik intussen geraakt ben. Ik kan me betere aanbevelingen indenken om een eigen nieuwjaarsspeech te schrijven…
Maar waar ik eerder al schreef over ‘all-inclusive’ in relatie tot de portretten van Whatever the Weather (namelijk hier), geldt dat ook voor mijn eigen nieuwjaarsspeech. Dat die vrolijk en zelfs inspirerend mag zijn, en de voorbije jaren hopelijk ook vaak is geweest. Maar dat niet moet zijn. En dat ik het niet allemaal alleen hoef te doen. Maar daarover hieronder dus meer:
Het de-week-beginnen met een strandwandeling en daartoe uitnodigen, dat doe ik inmiddels al meer dan vijf jaar. En lange tijd liet het zich niet zo goed uitleggen wat die maandagwandeling nu precies ‘is’. Nu wel, en vandaar deze blogpost 🙂
Aansluitend op de maandagwandeling vandaag (27 september 2021), heb ik met vier meewandelaars samen naar ‘een nieuwe maandag’ gekeken. Of het nou een performance is, een ritueel, een kunstwerk op zich, een combinatie daarvan of nog iets heel anders. De essentie van ‘een nieuwe maandag’ blijkt vooral de uitnodiging te zijn.
De wekelijkse wandeling ontstond in eerste instantie vooral uit een wens om de week met ruimte te beginnen in plaats van met programma. Eerst de ontspanning waaruit een nieuwe impuls ontstaat, dan ruimte voor de beweging die daaruit volgt. Omdat dat is hoe het werkt, het leven. De wekelijkse wandeling begon als wens om dat te beleven, als experiment daarmee. Met als onderzoeksvraag: Hoe kan ik tijd Maken (in plaats van het te hebben of niet te hebben)? En de wens om in dat onderzoek te delen met wie daar ook benieuwd naar is. En evolueerde vanuit dat onderzoek naar een ‘dienende routine’ of practise, ondersteunend aan de rest van mijn werk en dat mogelijk en beter makend.
Gaandeweg is de maandagwandeling ook onderdeel van mijn werk geworden. Niet alleen ‘een activiteit die ik onder werktijd onderneem’ maar ook mijn werk-zelf, één van de deelbare verschijningsvorm van wat ik als de essentie en leidmotief van mijn werk beschouw:
Een uitnodigende beweging om in rust, ruimte en onverdeelde aandacht te beleven wat er dan te beleven is.
en voor ‘een nieuwe maandag’ als deelbare verschijningsvorm:
Een uitnodigende beweging om in rust, ruimte en onverdeelde aandacht gezamenlijk, wandelend en in ontmoeting te beleven wat er dan te beleven is.
En zulks dan volgens een min of meer vaststaande route langs plekken die voor mij van betekenis zijn (thuis > waterpomp > strand totaan het Atlantic Hotel waar de foto’s van NEW HORIZONS zijn gemaakt > zuidelijk havenhoofd waar de foto’s van Whatever the Weather zijn gemaakt > Fleur’s Koffie in de Weimarstraat) en een vaststaande regelmaat over een uitgestrekte tijdsspanne (elke maandag) en een bedding van dienende randvoorwaarden.
Lang geleden studeerde ik een jaartje journalistiek en leerde ik hoe je een ‘oprolbaar’ artikel schrijft. Je begint met een kop die de de aandacht trekt, daarna de 4W’s als inleiding (Wie, wat, waar, wanneer) en dan daarna alles wat gaandeweg het item steeds minder belangrijk wordt. Mensen hebben het druk, die moeten zelf mogen kiezen of ze verder lezen of luisteren en dan is het belangrijk dat ze het belangrijkste al te weten zijn gekomen, en snel weer verder kunnen.
Met dat mensen zelf mogen kiezen of ze verder kijken/luisteren/lezen, daar ben ik het natuurlijk mee eens. Maar dat oprollen doe ik liever andersom.
Liever uitvouwen.
Ik kom in mijn interviews/ontmoetingen pas aan het einde tot de kern, of daar hopelijk in de buurt. En dan blijkt die kern meestal geen eens een antwoord of conclusie te zijn, maar een vraag die blijft doorklinken. Zelfs als de ontmoeting alweer voorbij is.
Dat kan voor een lezer of luisteraar best een uitdaging zijn. Je na een paar regels of minuten af te vragen ‘Waar gaat dit heen?’. Of dat er niet eens zo’n vraag opkomt, maar bijvoorbeeld alleen het idee: ‘SAAI!’, ‘Ik heb nog wel wat beters te doen!’, of dat je telefoon bliept, of zelfs niet eens…
Schaarste – en eruit halen wat er in zit Dat is niet zo gek, als je aandacht als schaars beschouwt. Dan wordt het logisch dat als je aandacht besteedt aan het één, je het niet meer kunt besteden aan iets anders. En ontstaat er strijd om je aandacht, zoals dat ook de hele tijd gebeurt. Het levert veel geschreeuw op. In kranten, in het straatbeeld. Meestal om je overhalen om iets te doen of geloven waar je iemand anders een plezier mee doet die er dan met de winst vandoor gaat (bijvoorbeeld de CocaCola Company met z’n vrolijke kerstman, of de Postcodeloterij die toch zoveel goede doelen ondersteunt). En dat moet snel gebeuren, want als je even na zou denken, zou je een andere keuze maken. Je wordt haast aangepraat om een beslissing te nemen die je van jezelf doet wegbewegen.
En doordat bedrijven dag en nacht vechten om je aandacht, moeten ook musea het doen. Want anders gaan de bedrijven er met alle aandacht en winst vandoor. En doordat musea het doen, moeten kerken het ook doen, werkgevers, opdrachtgevers… En moet iedereen het doen en de hele godganse tijd, om nog iets voor elkaar te krijgen waar je andere mensen en hun aandacht voor nodig hebt. En alles moet even snel leuk zijn. En uiteindelijk is de enige reden om nog iets te doen, dat je het niet wilt/kunt/mag missen – maar ondertussen: voor jou 10 anderen. De volstrekte inwisselbaarheid van alles.
Met de toestemming en zelfs uitnodiging om bij alles wat je doet ‘eruit te halen wat er in zit’. Ook uit jezelf. En uit de aarde. Ook al blijft er dan uiteindelijk niets over om nog mee te leven.
Mee-maken Ik geloof niet dat de wereld daar beter van wordt. En probeer er ook zo weinig mogelijk aan mee te doen. Als burger en consument lukt me dat enigszins. Als kunstenaar gelukkig iets beter.
Mensen niet uitnodigen om er uit te halen wat er in zit, maar te beleven wat er mee te maken is. Waar je al doende een plek in hebt en ook zelf aan bijdraagt. Liefst voor iedereen die erbij betrokken is, en als het even kan zelfs voor mensen die zich er niet bij betrekken. Want voor de wereld.
Een dienende, constructieve, inclusieve, organische, voedende beweging.
Waarin ik je als luisteraar of meemaker uitnodig om niet alleen deel in te nemen, maar ook deel aan te geven. Wat je beleeft krijgt dan de waarde van de aandacht die je er zelf aan geeft, en wat daar uit voorkomt. Waardoor niet de markt (en schaarste, in ieder geval: iets buiten jezelf) bepaalt wat iets waard wordt, maar jijzelf.
Zoals tijdens een 24-uurs horizonobservatie. Of in de interviewontmoetingen die ik deel.
Die vragen om een andere manier van erbij zijn, dan je misschien gewend bent. Want anders dan anders gaat niet om de inhoud. Maar om de beweging. En dat vraagt een andere manier van beleven, om je te verhouden tot de ruimte in plaats van de materie. Om opener te zijn, ontvankelijker, bereid om te beleven waar de ontmoeting je mee naar toe neemt. Waar in je eigen beleving wel te verstaan, wat er bij jou zelf in beweging komt dat nieuw is, of misschien juist al bekend, maar in ieder geval jou-eigen. Waar energie vrijkomt die die je zelf hebt vrijgemaakt. Met alles wat die mogelijk maakt.
(Zoals ik ook geloof dat de energiecrisis vooral op te lossen is door onze eigen persoonlijke energiekringlopen rond te krijgen, maar dat is een ander verhaal)
Ontmoeting/interview met Sentini Grunberg Ik hoop dat dit is wat je beleeft aan de interviews die ik deel. En (dus) ook in het tweede interview dat ik voor Voordekunst ondernam. Ik deed dat met Sentini Grunberg, die op dit moment een een Afro-siencefiction boek aan het maken is over twee zussen Makeena (14) en Alana (8) die op een planeet wonen waar niet één, maar twee zonnen omheen draaien. Zwarte Zonnen heet het, en je kunt nog 16 dagen bijdragen aan de totstandkoming ervan.
Als het goed is herken je, net als tijdens maandagwandelingen, eerst een een fase van aftasten, zoeken, die nog wat alle kanten op gaat. Met wie hebben we van doen, wat bracht ons allemaal hier. Het kan nog even alle kanten opgaan of nog even nergens heen. Er schijnen wat vergezichten door de wolken. Maar het is ook ongemakkelijk. Gaat dit de moeite waard zijn?
Daarna landen we in de ontmoeting. Ontstaat er richting en samenhang. Schuiven er gordijntjes uit de weg. Gaat het over onderwerpen die normaalgeproken moeilijk zijn, maar onder gunstig gesternte toch goed besprekbaar blijken.
En dan nog later komen we, alsof het ineens is, bij wezenlijke thema’s en vragen uit. Over ondernemerschap, inspiratie, het niet meer geloven in toeval, je ergens al dan niet onderdeel van voelen en wat dat van je vraagt…
“Mijn ouders vroegen zich af of je er niet stiekem een drugshandeltje op na hield, ofzo”, vertelde een buurman me laatst enigszins beschaamd. Om me vervolgens uit te leggen dat ze niet zo goed begrepen wat ik nou eigenlijk voor werk doe, en hoe ik daar geld mee verdien. En dat het hem ook niet zo goed lukte om het dan wél uit te leggen, ook al hebben ze een mooie, grote (niet-horizon)foto van mij thuis aan de muur.
Ik vind het tegelijkertijd grappig – want leuk om enigszins onnavolgbaar te zijn en de grenzen van het schijnbaar mogelijke op te zoeken, maar werd er ook wel verdrietig van. Om wat het zegt over hoe weinig aansluiting me soms lukt te maken met mensen die niet, laten we zeggen, wekelijks met me mee komen wandelen op maandag…
En voor de neutrale toeschouwer kan het natuurlijk makkelijk gek zijn. Dat ik het ene moment vier dagen bootjes zit te bouwen in Rotterdam, dan weer met een glas water door Nederland ga lopen, dan ineens een dag lang co-trainer ben voor een groep van 10 teamleiders van een grote corporate, en dan niet veel later voor de zoveelste keer 24 uur op het strand in de verte zit te staren. Om nog maar te zwijgen van 144 dagen op het strand te wandelen of er 366 door Europa te reizen.
Cork Airport op dag #1 van Us Europeans, 01.08.2007
En dan ben ik op die momenten nog uitlegbaar met iets bezig. Dan ben ik soms in de studio, maar vaak ook in koffietentjes – wel vaak dezelfde – met frequent wisselend gezelschap van uiteenlopende leeftijden, achtergronden enz. Of wandel ik over het strand of door de stad. Zit ik ergens wat te schrijven of zelfs ‘alleen maar’ voor me uit te kijken. Typ ik e-mails, Facebookberichten, blogverhaaltjes. En zelfs als iemand over een concreet project vraagt: ‘Maar daar verdien je toch niets mee?’ is het antwoord bijna altijd: ‘Nee, inderdaad en dat is ook niet de bedoeling.’
Kortom, ik doe vooral heel veel dingen die er niet uitzien als geld verdienen of zelfs maar werken. Dus: wanneer doe ik dat dan? En wat hebben alle dingen die ik doe (in godsnaam) met elkaar te maken?
Ik houd niet van werk-in-opdracht en uurtje-factuurtje. Ik word veel liever uitgenodigd, of dat ik mezelf ergens uitnodig – en dat ik in beide gevallen welkom ben. In mijn geheel.
Zo welkom was ik ook op het Brienenoordeiland, afgelopen (lang) weekend tijdens Art Rotterdam. Al zei ik ‘nee’ tegen de oorspronkelijke uitnodiging of ik een horizonobservatie wilde organiseren. In samenspraak navigeerden we gemakkelijk voorbij de vorm, en naar de essentie.
De mensen van Buitenplaats Brienenoord wilden tijdens Art Rotterdam een gelegenheid bieden aan bezoekers, om het eiland te ervaren. Er te verwijlen. Rust en ruimte te beleven, en de uniekheid van de plek. Zoals de horizonobservatie dat doet met de Noordzeehorizon. Maar dan voor het Brienenoordeiland, waarvan ik eerder nog niet wist dat het bestond.
Logisch dus, om het eiland snel eens te komen bezoeken om zelf te ervaren wat daar voor bijzonders te beleven is.
Nuwel.
Een superbrede rivier, die een onvoorstelbare hoeveelheid water door de stad voert, die daardoor verdeeld is, maar er ook zijn zijn bestaansrecht aan ontleent. De kracht van die stroom, de onontkoombaarheid ervan. En ook hoe de rivier een gigantische slinger maakt, en hoe het uitzicht vanaf het Brienenoordeiland een mash-up creëert van Noord en Zuid, maar je wel gelijk de hele Rotterdamse skyline cadeau doet. Een rivier waarvan de naam niet helemaal klopt (de Nieuwe Maas voert hoofdzakelijk water uit de Rijn af) en waarvan de water afhankelijk van de getijden niet alleen naar zee toestroomt, maar tijdens hoogwater twee keer per dag minstens even hard de andere kant op.
Ready2Amaze! 