Het Verhaal achter De Juiste Vraag

De steeds nadere kennismaking met de horizon leidt tot verrassende ontmoetingen met verrassende mensen met verrassende verhalen. Zo ook deze blonde dame, die jaren bij de marine werkte en daar een grote horizonverbreding doormaakte.

Ik leerde haar kennen door haar onvoorbereid te interviewen tijdens Stand-Up Inspiration #52 in Toomler, begin april. Een soort horizonimitatie deed ik daar: laten zien hoe de horizon je uitnodigt om je eigenste verhaal te finetunen en vorm te geven. Door je steeds De Juiste Vraag te stellen. Ik begon met een vraag aan het publiek:

Wie hier is er iets spannends van plan en bereid daarover, wederzijds onvoorbereid, over geïnterviewd te worden?

Aldus meldde zich op het podium na enige aarzeling: Amy van Son.

Snel kwamen wij te spreken over Your Song, een multimediaal project dat zij op het punt stond vorm te geven en waarmee zij zichzelf ten doel stelde (ex-) defensiepersoneel een stem te geven. Hoe ons spontane gesprek zich ontvouwde was bijzonder, maar er bleek meer te vertellen dan waar we on stage aan toekwamen. Meer verhaal. Meer vragen. Waardoor we vorige week samen een vervolg aan het interview van toen, bij Stand up Inspiration, optekenden. Vanzelfsprekend met uitzicht op de horizon, live aan het Stille Strand.

“De marine was voor mij een bevrijding. Een veilig thuis dat ik nooit eerder had gehad. Mijn ouders zijn twee keer gescheiden en drie keer getrouwd. In de ogen van mijn vader kon ik niks goed doen. Daarom ging ik bij de marine. Ik had die ene keer dat hij wel trots op me was, goed onthouden. Toen ik op school een werkstuk had geschreven over een bezoek aan een mijnenveger en daarmee een prijs gewonnen had. Dus wilde ik bij de marine, zodat hij dan eindelijk trots op me zou kunnen zijn. Maar dat gebeurde niet.

Toen ik na mijn eerste weekend in Den Helder thuis kwam, zocht hij me ’s nachts op in mijn kamer om ruzie te zoeken. Ik was er aan gewend, zo ging dat al jaren. Ik sliep met mijn kleren aan, omdat ik nooit van tevoren wist wanneer het weer eens zo ver was. Mijn moeder hield dat niet tegen. Mijn vader was sterk en zij vond dat ik dat ook was, zei ze. Wel gek dat ze uiteindelijk bij hem is weggegaan omdat hij mijn broertje begon te slaan nadat ik het huis uit was.

Hoe dan ook, die nacht ging het erger mis dan anders. Het eindigde ermee dat mijn vader van de trap afviel en bewusteloos op de grond lag. Toen wist ik: dit komt niet meer goed en dit is mijn thuis niet meer. Ik nam mijn spullen mee naar Den Helder en regelde een slaapplek in de haven. De komende jaren zou ik toch vooral onderweg zijn, van 1989 tot 1993 uiteindelijk: de eerste jaren dat vrouwen mee mochten varen.

Een goede tijd brak aan. Vier jaar lang voeren we over zeeën en oceanen. Ik werkte als telegrafist-seiner, en verzorgde vanuit een kamertje net onder de waterlijn al het radiocontact. Tussen marineschepen binnen eenzelfde missie, van de NAVO of Den Helder, met de wal en intern op het schip. Zo’n schip is een gesloten eco-systeem, waar je het je niet kunt permitteren als zaken niet met elkaar kloppen en samenwerken. Het moet lopen, simpelweg omdat er geen alternatieven zijn. Dat maakt alles op een bepaalde manier heel eenvoudig. Zorgeloos, zoals ik dat niet eerder kende. Je werkt in shifts, 5 uur werken, 5 uur rust, 7 uur werken, 7 uur rust. Zes maanden op zee, zes weken op de wal. We waren met z’n 150-en. Duidelijkheid. Ik wist precies wat me te doen stond en wat ik van collega’s kon verwachten. Alles had een reden, een logica. Voor het eerst in mijn leven voelde ik dat ik van waarde was. Eindelijk was ik ergens goed voor.

Herinneringen ook, aan de rituelen, waarvan er trouwens wel een hoop kwamen te vervallen sinds er ook vrouwen mee mochten. De ‘Laatste Avond op Zee show’ bijvoorbeeld: het grote drankfestijn voor het binnenvaren van een haven. Tegenwoordig wordt er geen alcohol meer gedronken op zee. Ook het beruchte Poepjournaal leeft alleen nog voort als legende, net als de term Vette havens. Maar veel mooie marine-ervaringen zijn gebleven. Het uitzicht op een spiegelgladde Atlantische Oceaan, het zwemmen met dolfijnen. De keer bij de Maagdeneilanden, als vanuit het niets een hele wolk gele vlinders die door het waaiegat onder het helikopterplatform fladderden. En de tropische storm van de volgende dag.

Het grootste deel van de tijd waren we aan het oefenen, zo’n beetje overal ter wereld. Rusland was de grootste dreiging, maar wel een stabiele. Totdat Irak werd binnengevallen en er oorlog uitbrak in Joegoslavië. Ik weet het nog goed: we waren op weg voor een oefening bij de Oostkust van Amerika toen ik voor mijn volgende dienst wakker werd en ik zag dat de koers 180 graden anders was dan toen ik ging slapen. Rechtsomkeert, met als bestemming de Middellandse Zee en een paar maanden Ancona als uitvalsbasis. Patrouilles. Handelsscheepvaart escorteren.

Het was een spannende tijd, maar aan boord was het veel business-as-usual. Met als uitzondering de keer dat ons schip was gelocked door een Iraakse langeafstandsraket. Dat kun je zien door het intense radarsignaal dat op je schip ‘geschenen’ wordt. Rood licht, alle ruimtes gesloten. Hopen dat je het overleeft, zonder dat je zelf iets kunt doen… Gek ook hoe je op zo’n schip onderdeel uitmaakt van zo’n grote operatie, terwijl je eigen wereld beperkt is tot de reling van je eigen fregat. Pas jaren later heb ik de beelden van CNN gezien om me een beeld te kunnen vormen van alles wat er in die tijd gebeurde.

Na vier jaar was het voorbij. Ik was geen beroeps maar kortverbandvrijwilliger. En dus verhuisde ik van de wereldzeeën naar een huurhuis in Westervoort. Je kreeg in die tijd een vertrekpremie van 25 000 gulden en daarmee was het verhaal af. En toen merkte ik hoe moeilijk het is om vanuit defensie je weg te vinden in de burgermaatschappij. De duidelijkheid van zo’n schip, die vind je niet in een gewone baan. En daadkracht stellen veel werkgevers op prijs, maar collega’s niet altijd. Kijk, ik was gewend om onder alle omstandigheden mijn werk te doen. No questions. Geen gezeur ook. Eén voor allen, allen voor één.

En toen kreeg ik te maken met managers. 23 jaar oud en ik werd achter elkaar ontslagen, of nam ontslag. En OK, ik kan wel eens een ongeleid projectiel zijn, maar ik zeg altijd: “Als je mij niet kunt managen, ben je geen goede manager”. Toch weet ik dat veel mensen van defensie hetzelfde probleem hebben. Stel je eens voor: het ene moment is de wereld je werkterrein en het andere moment komt er zo’n zelfbenoemde directeur te pas en te onpas zijn autoriteit claimen. Daar kan ik niet zo goed mee overweg. En als je dat bedenkt, heeft het nog lang geduurd voor ik in 2011 voor mezelf begon. Ik heb een aantal jaren oud-militairen begeleid en heb me bekwaamd in het gebruik van social media. Daar geef ik nu trainingen in. Tegelijkertijd volgde ik de start voor een opleiding tot raadsvrouw aan de Universiteit van de Humanistiek.

Drie weken geleden heb ik voor het eerst in 20 jaar meegevaren op een marinefregat. De Zr. Ms. Evertsen, tijdens een wervingsdag voor de marine. Met tranen in mijn ogen. Het zeewater weer te ruiken, het wijde zicht. Op zee ben ik geboren, want daar is mijn leven pas echt begonnen. Nog jaren na mijn marinetijd wilde ik bij het wakkerworden mijn werkkleding aantrekken om op post te gaan. Ik wil terug naar de marine, en daarvoor is eigenlijk maar een mogelijkheid: als raadsvrouw. Die zijn er in verschillende geloofsgroepen, maar alleen de humanistieke sluit bij mij persoonlijk aan: de menselijke waarden als uitgangspunt.

Ik vind het belangrijk dat militairen hun verhaal kunnen doen en wil daar mijn bijdrage aan leveren. Ik weet uit eigen ervaring hoe ingrijpend het werk bij defensie kan zijn, vooral als je er niet met anderen over kunt praten. En die cultuur is er wel: je bent stoer en houdt je verhaal voor jezelf. Dat werkt in noodsituaties, en wanneer je met mensen bent die je ervaring kennen. Het werkt niet als je het een plek wilt of moet geven om verder te kunnen. Als je dat wat je meegemaakt hebt, en daardoor alles wat je nog gaat meemaken, zin wilt geven. En heb ik nog niet meegemaakt wat een doedelzakspeler meemaakt die in Uruzgan op een dag de lijken van twee van zijn kameraden mag uit-doedelen. Wat dat met je doet, daar ben je niet vanzelf op voorbereidt op het moment dat je ervoor tekent om bij defensie te werken. Het uitleggen aan mensen met een kantoorbaan – dat is zo’n ander leven, dat is bijna onmogelijk. En zie dan je weg in de samenleving maar eens te vinden. Op het moment dat je afzwaait, met zoveel geestelijke bagage en zo weinig gelegenheid voor verwerking.

Dat wil ik bij de marine doen, en dat wil ik doen met Your Song: ruimte maken voor verhalen. Mensen bevrijden. Uitnodigen om niet bang te zijn voor de leegte die ze voelen. Zich eraan over te geven, want juist de weerstand doet pijn. Terwijl ze juist in de leegte de kalmte kunnen vinden waar ze zo hard naar op zoek zijn.

Mijn vader heb ik vergeven. Het verdriet deed teveel pijn om dat niet te doen. Nog 10 jaar ben ik bang voor hem geweest, dat hij me zou komen opzoeken. Toen ik merkte dat ik in relaties steeds vastliep, heb ik weer contact met hem gezocht. Ik hoopte dat het iets zou ophelderen, maar dat deed het niet. Nog voor ik hem iets kon vragen, zei hij: ‘Aan mij heeft het niet gelegen.'”

Benieuwd wie de vrouw achter dit verhaal is? – Dat lees je hier

Benieuwd naar deel I van dit interview, tijdens Stand Up Inspiration in Toomler, op ma 16 april j.l.? – Bekijk het interview hier

Benieuwd naar het initiatief Your Song? – Check it out

En een dezer dagen verschijnt weer de volgende editie van Mee op Avontuur. Ontvang je die nog niet, schrijf je dan spoorslags in!